“有罪得以黜”的意思及全诗出处和翻译赏析

fēng jiàn lùn
封建论

tiān dì guǒ wú chū hū? wú bù dé ér zhī zhī yě.
天地果无初乎？吾不得而知之也。
shēng rén guǒ yǒu chū hū? wú bù dé ér zhī zhī yě.
生人果有初乎？吾不得而知之也。
rán zé shú wèi jìn? yuē: yǒu chū wèi jìn.
然则孰为近？曰：有初为近。
shú míng zhī? yóu fēng jiàn ér míng zhī yě.
孰明之？由封建而明之也。
bǐ fēng jiàn zhě, gèng gǔ shèng wáng yáo shùn yǔ tāng wén wǔ ér mò néng qù zhī.
彼封建者，更古圣王尧、舜、禹、汤、文、武而莫能去之。
gài fēi bù yù qù zhī yě, shì bù kě yě.
盖非不欲去之也，势不可也。
shì zhī lái, qí shēng rén zhī chū hū? bù chū, wú yǐ yǒu fēng jiàn.
势之来，其生人之初乎？不初，无以有封建。
fēng jiàn, fēi shèng rén yì yě.
封建，非圣人意也。
bǐ qí chū yǔ wàn wù jiē shēng, cǎo mù zhēn zhēn, lù shǐ pī pī, rén bù néng bó shì, ér qiě wú máo yǔ, mò kè zì fèng zì wèi.
彼其初与万物皆生，草木榛榛，鹿豕狉狉，人不能搏噬，而且无毛羽，莫克自奉自卫。
xún qīng yǒu yán:" bì jiāng jiǎ wù yǐ wéi yòng zhě yě.
荀卿有言：“必将假物以为用者也。
" fū jiǎ wù zhě bì zhēng, zhēng ér bù yǐ, bì jiù qí néng duàn qū zhí zhě ér tīng mìng yān.
”夫假物者必争，争而不已，必就其能断曲直者而听命焉。
qí zhì ér míng zhě, suǒ fú bì zhòng, gào zhī yǐ zhí ér bù gǎi, bì tòng zhī ér hòu wèi, yóu shì jūn zhǎng xíng zhèng shēng yān.
其智而明者，所伏必众，告之以直而不改，必痛之而后畏，由是君长刑政生焉。
gù jìn zhě jù ér wèi qún, qún zhī fēn, qí zhēng bì dà, dà ér hòu yǒu bīng yǒu dé.
故近者聚而为群，群之分，其争必大，大而后有兵有德。
yòu yǒu dà zhě, zhòng qún zhī zhǎng yòu jiù ér tīng mìng yān, yǐ ān qí shǔ.
又有大者，众群之长又就而听命焉，以安其属。
yú shì yǒu zhū hóu zhī liè, zé qí zhēng yòu yǒu dà zhě yān.
于是有诸侯之列，则其争又有大者焉。
dé yòu dà zhě, zhū hóu zhī liè yòu jiù ér tīng mìng yān, yǐ ān qí fēng.
德又大者，诸侯之列又就而听命焉，以安其封。
yú shì yǒu fāng bó lián shuài zhī lèi, zé qí zhēng yòu yǒu dà zhě yān.
于是有方伯、连帅之类，则其争又有大者焉。
dé yòu dà zhě, fāng bó lián shuài zhī lèi yòu jiù ér tīng mìng yān, yǐ ān qí rén, rán hòu tiān xià huì yú yī.
德又大者，方伯、连帅之类又就而听命焉，以安其人，然后天下会于一。
shì gù yǒu lǐ xū ér hòu yǒu xiàn dài fū, yǒu xiàn dài fū ér hòu yǒu zhū hóu, yǒu zhū hóu ér hòu yǒu fāng bó lián shuài, yǒu fāng bó lián shuài ér hòu yǒu tiān zǐ.
是故有里胥而后有县大夫，有县大夫而后有诸侯，有诸侯而后有方伯、连帅，有方伯、连帅而后有天子。
zì tiān zǐ zhì yú lǐ xū, qí dé zài rén zhě sǐ, bì qiú qí sì ér fèng zhī.
自天子至于里胥，其德在人者死，必求其嗣而奉之。
gù fēng jiàn fēi shèng rén yì yě, shì yě.
故封建非圣人意也，势也。
fū yáo shùn yǔ tāng zhī shì yuǎn yǐ, jí yǒu zhōu ér shén xiáng.
夫尧、舜、禹、汤之事远矣，及有周而甚详。
zhōu yǒu tiān xià, liè tǔ tián ér guā fēn zhī, shè wǔ děng, bāng qún hòu.
周有天下，裂土田而瓜分之，设五等，邦群后。
bù lǚ xīng luó, sì zhōu yú tiān xià, lún yùn ér fú jí hé wéi cháo jìn huì tóng, lí wèi shǒu chén gǎn chéng.
布履星罗，四周于天下，轮运而辐集；合为朝觐会同，离为守臣扞城。
rán ér jiàng yú yí wáng, hài lǐ shāng zūn, xià táng ér yíng jìn zhě.
然而降于夷王，害礼伤尊，下堂而迎觐者。
lì yú xuān wáng, xié zhōng xīng fù gǔ zhī dé, xióng nán zhēng běi fá zhī wēi, zú bù néng dìng lǔ hóu zhī sì.
历于宣王，挟中兴复古之德，雄南征北伐之威，卒不能定鲁侯之嗣。
líng yí qì yú yōu lì, wáng shì dōng xǐ, ér zì liè wéi zhū hóu.
陵夷迄于幽、厉，王室东徙，而自列为诸侯。
jué hòu wèn dǐng zhī qīng zhòng zhě yǒu zhī, shè wáng zhōng jiān zhě yǒu zhī, fá fán bó zhū cháng hóng zhě yǒu zhī, tiān xià guāi lì, wú jūn jūn zhī xīn.
厥后问鼎之轻重者有之，射王中肩者有之，伐凡伯、诛苌弘者有之，天下乖戾，无君君之心。
yú yǐ wéi zhōu zhī sàng jiǔ yǐ, tú jiàn kōng míng yú gōng hóu zhī shàng ěr.
余以为周之丧久矣，徒建空名于公侯之上耳。
dé fēi zhū hóu zhī shèng qiáng, mò dà bù diào zhī jiù yú? suì pàn wèi shí èr, hé wéi qī guó, wēi fēn yú péi chén zhī bāng, guó tiǎn yú hòu fēng zhī qín, zé zhōu zhī bài duān, qí zài hu cǐ yǐ.
得非诸侯之盛强，末大不掉之咎欤？遂判为十二，合为七国，威分于陪臣之邦，国殄于后封之秦，则周之败端，其在乎此矣。
qín yǒu tiān xià, liè dōu huì ér wèi zhī jùn yì, fèi hóu wèi ér wèi zhī shǒu zǎi, jù tiān xià zhī xióng tú, dōu liù hé zhī shàng yóu, shè zhì sì hǎi, yùn yú zhǎng wò zhī nèi, cǐ qí suǒ yǐ wéi de yě.
秦有天下，裂都会而为之郡邑，废侯卫而为之守宰，据天下之雄图，都六合之上游，摄制四海，运于掌握之内，此其所以为得也。
bù shù zài ér tiān xià dà huài, qí yǒu yóu yǐ: jí yì wàn rén, bào qí wēi xíng, jié qí huò huì, fù chú tǐng zhé shù zhī tú, huán shì ér hé cóng, dà hū ér chéng qún, shí zé yǒu pàn rén ér wú pàn lì, rén yuàn yú xià ér lì wèi yú shàng, tiān xià xiāng hé, shā shǒu jié lìng ér bìng qǐ.
不数载而天下大坏，其有由矣：亟役万人，暴其威刑，竭其货贿，负锄梃谪戍之徒，圜视而合从，大呼而成群，时则有叛人而无叛吏，人怨于下而吏畏于上，天下相合，杀守劫令而并起。
jiù zài rén yuàn, fēi jùn yì zhī zhì shī yě.
咎在人怨，非郡邑之制失也。
hàn yǒu tiān xià, jiǎo qín zhī wǎng, xùn zhōu zhī zhì, pōu hǎi nèi ér lì zōng zi, fēng gōng chén.
汉有天下，矫秦之枉，徇周之制，剖海内而立宗子，封功臣。
shù nián zhī jiān, bèn mìng fú shāng zhī bù xiá, kùn píng chéng, bìng liú shǐ, líng chí bù jiù zhě sān dài.
数年之间，奔命扶伤之不暇，困平城，病流矢，陵迟不救者三代。
hòu nǎi móu chén xiàn huà, ér lí xuē zì shǒu yǐ.
后乃谋臣献画，而离削自守矣。
rán ér fēng jiàn zhī shǐ, jùn guó jū bàn, shí zé yǒu pàn guó ér wú pàn jùn, qín zhì zhī dé yì yǐ míng yǐ.
然而封建之始，郡国居半，时则有叛国而无叛郡，秦制之得亦以明矣。
jì hàn ér dì zhě, suī bǎi dài kě zhī yě.
继汉而帝者，虽百代可知也。
táng xìng, zhì zhōu yì, lì shǒu zǎi, cǐ qí suǒ yǐ wéi yí yě.
唐兴，制州邑，立守宰，此其所以为宜也。
rán yóu jié huá shí qǐ, nüè hài fāng yù zhě, shī bù zài yú zhōu ér zài yú bīng, shí zé yǒu pàn jiāng ér wú pàn zhōu.
然犹桀猾时起，虐害方域者，失不在于州而在于兵，时则有叛将而无叛州。
zhōu xiàn zhī shè, gù bù kě gé yě.
州县之设，固不可革也。
huò zhě yuē:" fēng jiàn zhě, bì sī qí tǔ, zi qí rén, shì qí sú, xiū qí lǐ, shī huà yì yě.
或者曰：“封建者，必私其土，子其人，适其俗，修其理，施化易也。
shǒu zǎi zhě, gǒu qí xīn, sī qiān qí zhì ér yǐ, hé néng lǐ hū?" yú yòu fēi zhī.
守宰者，苟其心，思迁其秩而已，何能理乎？”余又非之。
zhōu zhī shì jī, duàn kě jiàn yǐ: liè hóu jiāo yíng, dú huò shì róng, dà fán luàn guó duō, lǐ guó guǎ, hóu bó bù dé biàn qí zhèng, tiān zǐ bù dé biàn qí jūn, sī tǔ zi rén zhě, bǎi bù yǒu yī.
周之事迹，断可见矣：列侯骄盈，黩货事戎，大凡乱国多，理国寡，侯伯不得变其政，天子不得变其君，私土子人者，百不有一。
shī zài yú zhì, bù zài yú zhèng, zhōu shì rán yě.
失在于制，不在于政，周事然也。
qín zhī shì jī, yì duàn kě jiàn yǐ: yǒu lǐ rén zhī zhì, ér bù wěi jùn yì, shì yǐ.
秦之事迹，亦断可见矣：有理人之制，而不委郡邑，是矣。
yǒu lǐ rén zhī chén, ér bù shǐ shǒu zǎi, shì yǐ.
有理人之臣，而不使守宰，是矣。
jùn yì bù dé zhèng qí zhì, shǒu zǎi bù de xíng qí lǐ.
郡邑不得正其制，守宰不得行其理。
kù xíng kǔ yì, ér wàn rén cè mù.
酷刑苦役，而万人侧目。
shī zài yú zhèng, bù zài yú zhì, qín shì rán yě.
失在于政，不在于制，秦事然也。
hàn xìng, tiān zǐ zhī zhèng xíng yú jùn, bù xíng yú guó, zhì qí shǒu zǎi, bù zhì qí hóu wáng.
汉兴，天子之政行于郡，不行于国，制其守宰，不制其侯王。
hóu wáng suī luàn, bù kě biàn yě, guó rén suī bìng, bù kě chú yě jí fū dà nì bù dào, rán hòu yǎn bǔ ér qiān zhī, lè bīng ér yí zhī ěr.
侯王虽乱，不可变也，国人虽病，不可除也；及夫大逆不道，然后掩捕而迁之，勒兵而夷之耳。
dà nì wèi zhāng, jiān lì jùn cái, hù shì zuò wēi, dà kè yú mín zhě, wú rú zhī hé, jí fū jùn yì, kě wèi lǐ qiě ān yǐ.
大逆未彰，奸利浚财，怙势作威，大刻于民者，无如之何，及夫郡邑，可谓理且安矣。
hé yǐ yán zhī? qiě hàn zhī mèng shū yú tián shū, dé wèi shàng yú féng táng, wén huáng bà zhī míng shěn, dǔ jí àn zhī jiǎn jìng, bài zhī kě yě, fù qí wèi kě yě, wò ér wěi zhī yǐ jí yī fāng kě yě.
何以言之？且汉知孟舒于田叔，得魏尚于冯唐，闻黄霸之明审，睹汲黯之简靖，拜之可也，复其位可也，卧而委之以辑一方可也。
yǒu zuì dé yǐ chù, yǒu néng dé yǐ shǎng.
有罪得以黜，有能得以赏。
cháo bài ér bù dào, xī chì zhī yǐ xī shòu ér bù fǎ, cháo chì zhī yǐ.
朝拜而不道，夕斥之矣；夕受而不法，朝斥之矣。
shè shǐ hàn shì jǐn chéng yì ér hóu wáng zhī, zòng lìng qí luàn rén, qī zhī ér yǐ.
设使汉室尽城邑而侯王之，纵令其乱人，戚之而已。
mèng shū wèi shàng zhī shù mò de ér shī, huáng bà jí àn zhī huà mò de ér xíng míng qiǎn ér dǎo zhī, bài shòu ér tuì yǐ wéi yǐ xià lìng ér xuē zhī, dì jiāo hé cóng zhī móu zhōu yú tóng liè, zé xiāng gù liè zì, bó rán ér qǐ xìng ér bù qǐ, zé xuē qí bàn, xuē qí bàn, mín yóu cuì yǐ, hé ruò jǔ ér yí zhī yǐ quán qí rén hū? hàn shì rán yě.
孟舒、魏尚之术莫得而施，黄霸、汲黯之化莫得而行；明谴而导之，拜受而退已违矣；下令而削之，缔交合从之谋周于同列，则相顾裂眦，勃然而起；幸而不起，则削其半，削其半，民犹瘁矣，曷若举而移之以全其人乎？汉事然也。
jīn guó jiā jǐn zhì jùn yì, lián zhì shǒu zǎi, qí bù kě biàn yě gù yǐ.
今国家尽制郡邑，连置守宰，其不可变也固矣。
shàn zhì bīng, jǐn zé shǒu, zé lǐ píng yǐ.
善制兵，谨择守，则理平矣。
huò zhě yòu yuē:" xià shāng zhōu hàn fēng jiàn ér yán, qín jùn yì ér cù.
或者又曰：“夏、商、周、汉封建而延，秦郡邑而促。
" yóu fēi suǒ wèi zhī lǐ zhě yě.
”尤非所谓知理者也。
wèi zhī chéng hàn yě, fēng jué yóu jiàn jìn zhī chéng wèi yě, yīn xún bù gé ér èr xìng líng tì, bù wén yán zuò.
魏之承汉也，封爵犹建；晋之承魏也，因循不革；而二姓陵替，不闻延祚。
jīn jiǎo ér biàn zhī, chuí èr bǎi sì, dà yè mí gù, hé xì yú zhū hóu zāi? huò zhě yòu yǐ wéi:" yīn zhōu, shèng wáng yě, ér bù gé qí zhì, gù bù dàng fù yì yě.
今矫而变之，垂二百祀，大业弥固，何系于诸侯哉？或者又以为：“殷、周，圣王也，而不革其制，固不当复议也。
" shì dà bù rán.
”是大不然。
fū yīn zhōu zhī bù gé zhě, shì bù dé yǐ yě.
夫殷、周之不革者，是不得已也。
gài yǐ zhū hóu guī yīn zhě sān qiān yān, zī yǐ chù xià, tāng bù dé ér fèi guī zhōu zhě bā bǎi yān, zī yǐ shèng yīn, wǔ wáng bù dé ér yì.
盖以诸侯归殷者三千焉，资以黜夏，汤不得而废；归周者八百焉，资以胜殷，武王不得而易。
xùn zhī yǐ wéi ān, réng zhī yǐ wéi sú, tāng wǔ zhī suǒ bù dé yǐ yě.
徇之以为安，仍之以为俗，汤、武之所不得已也。
fū bù dé yǐ, fēi gōng zhī dà zhě yě, sī qí lì yú jǐ yě, sī qí wèi yú zǐ sūn yě.
夫不得已，非公之大者也，私其力于己也，私其卫于子孙也。
qín zhī suǒ yǐ gé zhī zhě, qí wèi zhì, gōng zhī dà zhě yě qí qíng, sī yě, sī qí yī jǐ zhī wēi yě, sī qí jǐn chén chù yú wǒ yě.
秦之所以革之者，其为制，公之大者也；其情，私也，私其一己之威也，私其尽臣畜于我也。
rán ér gōng tiān xià zhī duān zì qín shǐ.
然而公天下之端自秦始。
fū tiān xià zhī dào, lǐ ān sī dé rén zhě yě.
夫天下之道，理安斯得人者也。
shǐ xián zhě jū shàng, bù xiào zhě jū xià, ér hòu kě yǐ lǐ ān.
使贤者居上，不肖者居下，而后可以理安。
jīn fū fēng jiàn zhě, jì shì ér lǐ jì shì ér lǐ zhě, shàng guǒ xián hū, xià guǒ bù xiào hū? zé shēng rén zhī lǐ luàn wèi kě zhī yě.
今夫封建者，继世而理；继世而理者，上果贤乎，下果不肖乎？则生人之理乱未可知也。
jiāng yù lì qí shè jì yǐ yī qí rén zhī shì tīng, zé yòu yǒu shì dài fū shì shí lù yì, yǐ jǐn qí fēng lüè, shèng xián shēng yú qí shí, yì wú yǐ lì yú tiān xià, fēng jiàn zhě wèi zhī yě.
将欲利其社稷以一其人之视听，则又有世大夫世食禄邑，以尽其封略，圣贤生于其时，亦无以立于天下，封建者为之也。
qǐ shèng rén zhī zhì shǐ zhì yú shì hū? wú gù yuē:" fēi shèng rén zhī yì yě, shì yě.
岂圣人之制使至于是乎？吾固曰：“非圣人之意也，势也。
"
”